توافق هسته‌ای همچنان قابل دفاع: برجام و تغییر جای محکوم و مدعی
این در حالی است که به نظر می رسد برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) از منظر " شرایط و زمینه ها"، "روند مذاکرات" و" دستاوردها" کاملا قابل دفاع است. در حوزه "شرایط و زمینه ها" باید دید کشور ما در چه شرایطی حاضر به مذاکره با طرفهای غربی و انعقاد یک توافق نهایی با آنها گردید؟ قبل از اجرای برجام، وضعیت سیاسی کشور به جایی رسیده بود که دشمنان ما موفق شده بودند تصویری نادرست و هراسناک از انقلاب اسلامی ترسیم کنند. تصویر کشوری یاغی و برهم زننده نظم موجود که تهدیدی برای جهان و منطقه به شمار می آید و سفر مقامات و شهروندانش به سایر کشورها می تواند تهدیدی برای کشورهای مقصد باشد.
در بعد اقتصادی نیز فروش نفت ما متأثر از تحریم های بین المللی، از دو و نیم میلیون به یک میلیون بشکه در ظرف کمتر از دوسال رسید و با توجه به سیر پیش رونده این تحریم ها، چنان که توافقی صورت نمی گرفت صادرات نفت ما تقریبا به صفر نزدیک می شد. هر چند در دوران تحریم ها نیز ایران با کمک برخی دلالها نفت خود را صادر می کرد؛ اما از یک طرف در شرایطی که رقبای منطقه ای ما با سرعت شتابان به سوی رشد و توسعه پیش می رفتند، هماوردی با آنها به این شیوه امکانپذیر نبود و از طرف دیگر انجام مبادلات نفتی از راه های غیر رسمی با فسادهایی روبه رو بود که "پرونده بابک زنجانی" و "دکل گم شده نفتی" از جمله مصادیق این امر بودند. در بعد مبادلات مالی بین المللی نیز بانک های جهانی از کار با ایران منع شدند و هر کدام که مخفیانه و یا غیر مستقیم، چنین روابطی را ادامه دادند، با جریمه های سنگین مواجه شدند. بنابراین شرایط بد اقتصادی و سیاسی کشور، مجموعه نظام را به این نتیجه رساند که برای نجات کشور از چنین وضعیتی باید کادر دیپلماتیک کشور را به مذاکره فرستاد و راه حلی برای این وضعیت پیدا کرد.
"روند انجام مذاکرات" نیز کاملا بر اساس خط قرمزهای نظام و اهداف و منافع ملی پیگیری شد. برجام از همان ابتدا به عنوان معامله ای با وضعیت برد- برد معرفی شد که قرار بود نگرانی های هر دو طرف را از بین ببرد نه اینکه یک پیروزی مطلق برای یکی از طرف ها باشد.
در نهایت دستاوردهای این توافق نیز تا حد زیادی همان چیزی بود که انتظار می رفت. خواسته راهبردی ملت ایران برای تثبیت حق مسلم در زمینه فعالیت صلح آمیز هسته ای، به تحقق رسید و برنامه هسته ای کشورمان با ابعاد تجاری و صنعتی مورد شناسایی و احترام جهانیان قرار گرفت. غنی سازی به عنوان حساس ترین و مهم ترین بخش برنامه هسته ای کشورمان، در مسیری تکامل یافته ادامه می یابد و طی برنامه ای مدون، ایران در زمره تولیدکنندگان بین المللی سوخت هسته ای قرار گرفته است. سیمای انسانی و صلح طلب ایران اسلامی در فضای جهانی درخشید و دشمنانی که تا دیروز همه گزینه ها برای برخورد با ایران را روی میز می دانستند، امروز از متعهد بودن ایران به توافقات صورت گرفته و نقش غیر قابل انکار کشورمان در عرصه منطقه ای سخن به میان می آورند. تحریم های شورای امنیت و تحریم های ثانویه علیه بانک مرکزی و بانک ها ی تجاری ایران، تحریم های فروش نفت، تحریم های ثانویه در مورد سرمایه گذاری در بخش نفت، گاز و انرژی ایران و تحریم های ثانویه در مورد بخش حمل و نقل و شرکت کشتیرانی ایران متوقف شد. ممنوعیت انتقال پول به ایران لغو شد و دولت های آمریکا و اسرائیل با رأی دادگاههای بین المللی محکوم شدند تا دارائی های بلوکه شده ایران را باز گردانند. ممنوعیت حضور ایران در نشست های منطقه ای برطرف و کشورمان مستقیماً و رسماً به یکی از کشورهای اثر گذار در مناقشات منطقه ای تبدیل شد.
حال هر چند همه محدودیت هایی که در طول سال ها علیه ایران وضع شده بود هنوز کاملا برطرف نشده و طرف مقابل به خصوص آمریکا همانند ایران توافقات را "مو به مو" اجرا نکرده است؛ اما ایران طبق توافقات صورت گرفته، اهرم های فشار خاص خود را در دست دارد و برجام همچنان سند قابل دفاعی است که بال های بسته ایران را گشود و کشورمان را به عرصه رقابت های منطقه ای باز گرداند.
محمد مهدی مظاهری استاد دانشگاه/ دیپلماسی ایرانی