حکایت بایدن و برجام چگونه خواهد بود؟
دنیای اقتصاد- سعیده سادات فهری : ناصر هادیان، استاد دانشگاه تهران در گفتوگو با «اکو ایران» درباره مناسبات ایران و آمریکا در صورت پیروزی جو بایدن، نامزد دموکرات‌ها در انتخابات ریاست‌جمهوری گفت: «اگر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا شود، این احتمال وجود دارد که واشنگتن را به برجام بازگرداند؛ اما این امر برای یک بازه زمانی ۱۸ ماهه یا دوساله تعیین‌کننده خواهد بود و بعد از آن به‌دنبال از سرگیری دوباره مذاکرات با ایران است.» به گفته هادیان، این محتمل‌ترین گزینه سناریو در صورت پیروزی جو بایدن در انتخابات خواهد بود.
شش ماه دیگر انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا برگزار می‌شود و جدال میان دونالد ترامپ جمهوری‌خواه و جو بایدن دموکرات به سرانجام می‌رسد؛ انتخاباتی که سرنوشت آن برای بسیاری از کشورها از جمله ایران اهمیت بسزایی دارد زیرا اگر ترامپ دوباره به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شود احتمالا همان سیاست فشار حداکثری را دنبال خواهد کرد و حتی ممکن است تلاش‌هایش را برای نابودی کل برجام به‌کار ببندد اما شخصی چون بایدن سخن از بازگشت به برجام و مذاکره با ایران کرده است. همچنین اکنون ایالات‌متحده نیز چون اغلب کشورهای دنیا در عرصه سیاست داخلی درگیر بحران همه‌گیر کرونا شده که این مساله نیز شاید سیاست خارجی این کشور را تحت‌تاثیر قرار دهد. لذا در مقطع فعلی این پرسش مطرح است که آیا بحران کرونا و در پیش بودن انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ آمریکا منجر به کاهش توجه واشنگتن در حوزه سیاست خارجی به‌ویژه تحریم‌ها یا فشار حداکثری علیه ایران می‌شود یا تغییری در مواضع آمریکا ایجاد نخواهد شد؟
دکتر ناصر هادیان، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران در گفت‌وگویی با «اکو ایران» درباره چشم‌انداز تحریم‌ها علیه ایران گفت که بعید می‌داند تا زمان برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا شاهد تغییر چندانی در این حوزه باشیم، فقط ممکن است هر چند وقت یک‌بار یک تحریم جدید که بیشتر نمادین و با هدف تداوم فشار حداکثری است علیه ایران اعمال شود. به گفته وی در مسیر کاهش تحریم‌ها شاهد تحولی نخواهیم بود و مسیر افزایش تحریم حداقل تا زمان انتخابات آمریکا ادامه پیدا خواهد کرد.
بایدن و برجام
هادیان در این‌خصوص که اگر جو بایدن دموکرات به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا انتخاب شود شاهد چه تغییراتی در عرصه تحریم‌ها، برجام و مناسبات تهران-واشنگتن خواهیم بود، توضیح داد: «اگر بایدن رئیس‌جمهور آمریکا شود این احتمال وجود دارد که این کشور را به برجام بازگرداند. اغلب دموکرات‌ها نیز خواهان آن هستند که هم آمریکا و هم ایران به تعهدات‌شان در توافق هسته‌ای بازگردند. البته احتمالا برای این امر یک بازه زمانی ۱۸ ماهه یا دو ساله تعیین خواهند کرد و بعد از آن دوباره باید مذاکرات از سر گرفته شود. این محتمل‌ترین سناریو در صورت پیروزی بایدن است.» وی در ادامه گفت که ایران باید مسیر کاهش تعهداتش را همچنان ادامه دهد تا آمریکا متوجه شود که چنانچه نخواهند به برجام بازگردند، این مسیر تداوم خواهد یافت.
این کارشناس با اشاره به اینکه ایران باید از هم‌اکنون روی مساله پرداخت خسارت از سوی کشوری که برجام را نقض کرده مانور بدهد، گفت: «ما دچار خسران شده‌ایم و این خسارت‌ها باید یا مستقیم توسط آمریکا یا توسط همکاران این کشور همچون اروپا که در تداوم برجام ذی‌نفع هستند، جبران شود.»
انتخاب مجدد دونالد ترامپ در انتخابات و سیاست‌های احتمالی وی در قبال ایران نیز در این گفتوگو مورد بررسی قرار گرفت و هادیان در این رابطه گفت: «اگر ترامپ انتخاب شود همان مسیر قبلی یعنی فشار حداکثری را ادامه خواهد داد و منتظر می‌ماند تا ایران زیر فشارها تن به مذاکره دهد.»
بازی فریب
در شرایطی که برخی مقامات آمریکایی همچون دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور، مایک پمپئو، وزیر خارجه و برایان هوک، نماینده وزارت خارجه آمریکا در امور ایران خواهان تمدید تحریم تسلیحاتی ایران که تا چند ماه دیگر به پایان می‌رسد، شده‌اند و هوک مدعی شده که از هر اقدامی برای تمدید این تحریم‌ها استفاده می‌کنند این موضوع مطرح می‌شود که هدف آمریکا از فضاسازی‌ها در این عرصه چیست و آیا موفق به تمدید تحریم‌ها خواهد شد یا خیر.
استاد دانشگاه تهران درباره اهداف مقامات آمریکایی از پافشاری پیرامون تمدید تحریم تسلیحاتی ایران گفت: «به نظر می‌رسد اساسا این رویکرد آمریکا یک بازی فریب است زیرا این کشور می‌داند که چنین امری(تمدید تحریم تسلیحاتی) ممکن نخواهد بود چراکه با توجه به مواضع کشوری چون روسیه که حق وتو دارد در این رابطه، نه امکان تصویب یک قطعنامه جدید در شورای امنیت وجود دارد و نه واشنگتن می‌تواند با توسل به برجام از مکانیزم ماشه استفاده کند.» وی با اشاره به اینکه آمریکا هدف دیگری را از این اقدامات دنبال می‌کند گفت که هدف کاخ سفید این است که به روسیه و کشورهای اروپایی وانمود کند در این حوزه شکست خورده و لذا آنها باید در حوزه‌های دیگر به آمریکا امتیاز بدهند.
این کارشناس مسائل آمریکا تاکید کرد:«به عنوان مثال شاید هدف آمریکا این است که انگلیس را وادار کند تا از سازوکار مکانیزم ماشه در جهت ختم برجام حمایت کند تا اگر دولت بعدی در ایالات‌متحده روی کار آمد دیگر توافقی باقی نمانده باشد.»
اینستکس
مساله اینستکس و تاثیرات این سازوکار اروپایی نیز در این گفتوگو مورد بحث و بررسی قرار گرفت و هادیان با اشاره به اینکه دستاوردهای اینستکس بی‌نهایت محدود است، گفت:« اقداماتی که کشورهای اروپایی انجام می‌دهند بسیار جزئی و صرفا با هدف نگه داشتن ایران در برجام است. درواقع اروپایی‌ها در انتظار نتایج انتخابات آمریکا هستند تا پس از مشخص شدن آن، مواضع خود را در قبال برجام شفاف‌تر بروز دهند.»
چشم‌انداز مذاکره
استاد دانشگاه تهران با توجه به سیاست فشار حداکثری آمریکا و نزدیک شدن به زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری این کشور در آبان ماه سال جاری تاکید کرد که فعلا آمادگی و چشم‌اندازی برای مذاکره با آمریکا لااقل تا زمان برگزاری انتخابات این کشور وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه در این برهه واشنگتن علاقه‌ای برای مذاکره با ایران از خود بروز نمی‌دهد، گفت: «اگر دونالد ترامپ بخواهد در این چند ماه باقی‌مانده تا انتخابات در عرصه سیاست خارجی مشغول مذاکره با ایران شود فضای این کشور و فضای مناظره‌های انتخاباتی‌شان کاملا سیاسی خواهد شد.» همچنین به گفته هادیان اگر ترامپ در این زمان بخواهد با ایران وارد مذاکره شود با هدف اینکه به دموکرات‌ها اثبات کند که سیاست‌هایش در قبال ایران جواب داده و موثر بوده شرایط مذاکره را بسیار سفت و سخت خواهد کرد. این در حالی است که ممکن است حتی شخصی چون ترامپ اگر در این شرایط نباشد به گونه دیگری رفتار کند.
این کارشناس مسائل آمریکا البته به این موضوع نیز اشاره کرد که شاید از برخی جهات اکنون و پیش از انتخابات این کشور، فضا برای مذاکره فراهم باشد. وی ادامه داد: «همچنان‌که برخی معتقد هستند شرایط عالی برای مذاکره همین زمان است زیرا ترامپ تحت‌فشار است، انتخابات ریاست‌جمهوری را پیش‌روی خود دارد و در این شرایط بهتر امتیاز خواهد داد. اما واقعیت این است که طی ۶ ماه آینده واشنگتن فقط به صورت سمبلیک می‌تواند دست به اقداماتی بزند زیرا ترامپ اگر بخواهد به صورت جدی وارد مذاکره با ایران شود این امر را به تیم خود خواهد سپرد؛ تیمی که در حال‌حاضر از افرادی بسیار تندرو تشکیل شده و تمایلی به امتیاز دادن به ایران ندارند. درواقع شاید خود ترامپ مایل به دادن امتیاز و بده و بستان با ایران باشد اما تیم همراه وی چنین تمایلی ندارد لذا مذاکرات را در مسیر بوروکراتیک خواهند انداخت.»
انتخابات ۱۴۰۰ ایران
در نهایت این استاد دانشگاه تهران در پاسخ به این پرسش که انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ در ایران نقطه عطفی در مناسبات تهران-واشنگتن بود، مذاکرات هسته‌ای آغاز شد و در نهایت برجام شکل گرفت و اینکه آیا ممکن است با برگزاری انتخابات ۱۴۰۰ نیز شاهد چنین تحولاتی در روابط دوجانبه باشیم، توضیح داد که هنوز زود است راجع‌به این مساله صحبت کنیم زیرا باید منتظر باشیم و ببینیم که در آمریکا چه کسی روی کار می‌آید و در ایران رئیس‌جمهور آینده چه شخصی خواهد بود. در آن صورت می‌توان اظهارنظر کرد که آیا تحولی در مناسبات دو کشور تا تقریبا بیش از یک سال دیگر رخ خواهد داد یا خیر.
دلایل این سهم بیشتر ، بخشی به پیشینه رفتار و عملکرد آمریکا در قبال ایران برمی گردد ، که عموما به زیان منافع ملی ایران بوده و مهم ترینش مداخله موثر در کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ است. بخش دیگر به توان هزینه کرد دو طرف نگاه می کند که توان آمریکا بسیار بیشتر است. لازمه پذیرش چنین نگاه و اقدامی از سوی آمریکا ، کنار گذاشتن خود برتر بینی است. نه به این معنی که ایران برتر است ، خیر. کشورها در روابط دو طرفه باید فارغ از جایگاه اقتصادی - نظامی خود ، به راهکارهای همکاری توجه داشته باشند ؛ وگرنه اعتماد جایگاهی نیافته و تفاهم عقیم خواهد ماند.
ولی ایران و تصمیم گیران اصلی نیز باید بجای تسویه حساب های تاریخی ، بفکر راهکارهای برون رفت از گره های سیاسی پررنگ شده در دهه های اخیر باشند و در برابر هر گام مثبت آمریکا ، گامی به جلو برداشته و نگاه به آینده ای داشته باشند که می تواند به نفع مردم باشد.
اگر غیر از این شود ، هر اتفاقی که بیفتد به نفع هیچکس نخواهد بود و تاوانی دارد که پرداختش برای هیچ کس آسان نخواهد بود. اگر امروز نتوانیم همزیستی با دیگران را یاد بگیریم ، شاید فردا خیلی دیر باشد. شاید نسلهای فردا هرگز ما را برای تصمیمات امروزمان نبخشند.