مجله تخصصی مطالعات آمریکا

اسفندیار خدایی، دکترای مطالعات آمریکا، دانشگاه تهران

آمریکا یک کشور خارجی در یک قاره دور نیست. در این روزگار کرونایی هم آمریکا مسئله زندگی ماست و در خانه، بازار، مدارس، مساجد و حتی سر سفره غذای ما هم حضور دارد. باورهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و دینی ما در مخالفت یا همراهی با آمریکا تعریف می شود: برخی آمریکا را خدا می دانیم و برخی شیطان می شماریم. شما یا آمریکاستیزید یا آمریکاپرست و بین این دو، هیچ آئین سومی وجود ندارد. اگر هست، صدای آن در هیاهوی آمریکاستیزان و آمریکاپرستان خفه می شود. مردم، رسانه ها، هنرمندان، ورزشکاران، دانشمندان و حتی مسئولان ما نیز خواسته یا ناخواسته به این دو آئین تقسیم می شوند و برچسب آمریکاپرستی و آمریکاستیزی بر پیشانی آنها نقش بسته است. نگاه ما به خارج کشور نیز اینگونه است و همه کشورها را با همین معیار تقسیم می کنیم.

آمریکاپرستان، آمریکا را مدینه فاضله می خوانند و همه رفتارهای آمریکا را منطقی می شمارند و تحسین می کنند. آنها به قدرت و ثروت و فرهنگ آمریکایی ایمان دارند و به آنچه غیر آمریکایی است به دیده تحقیر می نگرند. از طرف دیگر، آمریکاستیزان آمریکا را شیطان بزرگ می خوانند و ریشه همه بدبختی ها را در آمریکا می پندارند. مثلاً اگر ویروس کرونا می آید، با قاطعیت انگشت اتهام را به سمت آمریکا نشانه می روند و دلیل هم نمی خواهند و دلیل برخی شان هم این است که چون این ویروس از شهر مقدس قم وارد کشورمان شده است پس کار آمریکاست تا قلب جهان تشیع را هدف بگیرد و باور مردمان را از اسلام و روحانیت برگرداند. کسانی هم هستند که به زبان آمریکا را دشنام می دهند اما دلشان برای آمریکا می تپد؛ آنها هم در زمره آمریکاپرستان قرار می گیرند.

این دو گروه در یک چیز اشتراک دارند: آنها با عینک آمریکایی به دنیا نگاه می کنند. هم آمریکاپرستان و هم آمریکاستیزان معتقدند که کارهای آمریکا طبق برنامه و حساب و کتاب است. هر دو آمریکا را آنقدر بزرگ می دانند که هدف زندگی را در مبارزه با آمریکا و یا آمریکاپرستی خلاصه می کنند. این دو گروه تنها در هدف آمریکا با هم اختلاف نظر دارند، یکی آمریکا را شر مطلق می داند و دیگری خیر مطلق می خواند. مثلاً آمریکا به عراق حمله کرد و دولت صدام حسین را سرنگون کرد. آمریکاستیزان شک ندارند که هدف آمریکا در این حمله، سلطه بر جهان اسلام و البته مقابله با جمهوری اسلامی است. اما آمریکا پرستان با قاطعیت می گویند حمله آمریکا به عراق با هدف ایجاد امنیت و دموکراسی در جهان اسلام و مبارزه با دیکتاتوری بود. (امروز پس از هفده سال، اغلب تحلیل گران اتفاق نظر دارند که حمله آمریکا به عراق اشتباه بزرگی بود، بسیار هزینه داشت، امنیت آمریکا و متحدان را بیشتر نکرد و هیچ دستاورد دیگری هم برای آمریکا نداشت؛ بلکه موازنه قدرت را به نفع ایران تغییر داد و بغداد را به تهران تقدیم کرد). اما این دو گروه باور ندارند که آمریکا هم گاهی اشتباه می کند، گاهی کار خیر می کند و گاهی شر.

آمریکاپرستان معتقدند اگر آمریکا کاری می کند که به ظاهر خوب نیست، عیب از ماست که دقت نمی کنیم. اگر در جنگ جهانی دوم آمریکا بر سر مردم هیروشیما و ناکازاکی ژاپن بمب اتم انداخت، چاره ای نداشت و اتفاقاً این بهترین کار ممکن بود، چون موجب شد ژاپن تسلیم شود و جلوی جنگ و خونریزی بیشتر را گرفت... اگر روزگاری جمعیت دو میلیونی مهاجران اولیه آمریکا بیش از هیجده میلیون سرخپوست در کشور کنونی آمریکا را بخصوص با جنگهای میکروبی قتل عام کردند و نسل سرخپوستان را برانداختند، طبیعی بود چون این مردم بی فرهنگ، حاضر به صلح نبودند و قادر به اداره سرزمین خودشان هم نبودند. از کجا معلوم که تعمدی در انتشار میکروبها بوده، چون فقط تعداد کمی از مهاجران در کتابهای تاریخی به این مطلب اشاره کرده اند، لابد سرخپوستان به دلایل طبیعی منقرض شده اند و این موضوع قدیمی است و چندان مهم نیست که به آن فکر کنیم. آمریکاپرستان معتقدند اگر آمریکا ایران را تحریم می کند، این به نفع ایران و جهان است آنها از تحریم ایران خوشحال هم می شوند. اگر ترامپ از برجام خارج شد، کار درستی کرد چون دلایلی هست که نشان می دهد این توافق به زیان امنیت و دموکراسی در منطقه بوده است و عیب از ایران است که لیاقت برجام را نداشت. همه کارهای آمریکا از روی حساب و کتاب است و اشتباهی در کار نیست.

آمریکاستیزان به گونه ای دیگر آمریکا را مصون از خطا و اشتباه می شمارند. آنها ایمان دارند که آمریکا شیطان بزرگ است و بجز شر و پلیدی از او نشاید. هر کجا که آمریکا وارد شده، بجز جنگ و بدبختی و فساد و فقر نداشته است. آنها به این توجه نمی کنند که آمریکا در صلح و امنیت و ثبات در بیشتر مناطق جهان امروز نقش مهمی دارد. اتفاقاً دوستان و متحدان آمریکا مثل ژاپن و آلمان و کره جنوبی و ترکیه و انگلستان و عربستان و قطر و امارات، روزگار بهتری از دوستان چین و روسیه مثل کره شمالی، سوریه، ونزوئلا و ایران دارند. در پاسخ، آمریکاستیزان توجیه می کنند که این کشورها نوکران و مستعمره آمریکا هستند و از خود استقلال ندارند. آمریکاستیزان شک ندارند که تنها آمریکا در خروج از برجام مقصر بود و اصلاً هدف آمریکا از امضاء برجام از همان اول، پاره کردن آن بود و فرقی بین اوباما و ترامپ، یا جمهوریخواهان و دموکراتها نیست. آمریکاستیزان به این توجه ندارند که ایران شب امضاء برجام با شلیک موشکی که مرگ بر یکی از متحدان آمریکا بر آن نوشته شده بود، روح برجام را نقض کرد و از برجام و دلارهای برجامی بجای توسعه علمی و اقتصادی، برای محاصره متحدان آمریکا یعنی اسرائیل و عربستان، سود جست و با قایق های موتوری خود در خلیج فارس عرصه را بر دولت اوباما تنگ کرد و فقط بعد از به قدرت رسیدن ترامپ، قایقها را جمع کرد. و این توافق اگر میلیاردها دلار نفع تجاری برای چین و اروپا داشت، برای آمریکا هیچ نفعی نداشت، بلکه دستان آمریکا برای تحریم و فشار بر ایران را می بست.

آمریکاپرستان معتقدند ما در مقایسه با آمریکا هیچ نیستیم؛ مشتی مردم بی فرهنگ، بی استعداد، مغرور و افراطی هستیم که هیچ خدمتی به بشر نکرده ایم. تمدن بشری هر چه دارد از نبوغ علمی ،دموکراسی و فرهنگ غربی و آمریکایی دارد. دین ما، اقتصاد ما، مراکز علمی ما، فرهنگ و سیاست و ارتش ما، در مقابل آمریکا حرفی برای گفتن ندارد. به آمریکا اعتماد کنیم و در همه زمینه ها پیرو الگوی آمریکایی باشیم. آنها برای این سوال پاسخی ندارند که هر نسخه برای هر بیمار نشاید، و توسعه در هر جامعه ای باید متناسب با فرهنگ و تاریخ و جغرافیا و ظرفیتهای آن جامعه باشد و ما اگر داشته های خود را فراموش کنیم به کلاغی می مانیم که می خواست راه رفتن کبک را بیاموزد، راه رفتن خویش را نیز فراموش کرد.

در مقابل، آمریکاستیزان می گویند ایران ما کشور امام زمان است و آنچه غرب و آمریکا ادعا می کند پوچ است و گمراهی. و فقط مائیم که شیطان آمریکا را می شناسیم و در مقابل آن می مانیم. رقیب آمریکا هم مائیم نه سایر کشورهای جهان. هدف آمریکا از جنگ با طالبان ما بودیم، اصلاً یازده سپتامبر سناریویی بود برای حمله به افغانستان و محاصره ایران. هدف از حمله به عراق ما بودیم. هدف آمریکا از ویروس کرونا ما بودیم. آمریکا از ظهور امام زمان ما می ترسد و برای جلوگیری از ظهور او برنامه دارد. کشورهای دیگر نوکران آمریکا هستند و این مائیم که مقابل شیطان بزرگ ایستاده ایم. آنها هرگز جواب نمی دهند که چرا مدعی هستید که تنها روش مبارزه با آمریکا، روش شماست؟ تاکنون در این جدال چه ضرباتی به آمریکا زده اید، آمریکا تاکنون با تحریمها و دخالتهای خود میلیاردها دلار به ما ضربه زده است، کارخانه های ما تعطیل کرده و اقتصاد ما را فلج کرده است. در مقابل، ما چند دلار به آمریکا خسارت  زده ایم یا چند سرباز یا هواپیما و ناو و کارخانه آمریکایی را منهدم کردیم؟ کاری که امثال چین و ژاپن و آلمان از طریق اقتصادی انجام داده اند؛ اما ما ناخواسته باعث فروش اسلحه های آمریکا و محکم شدن اتحاد همسایگان با آمریکا و سرازیر شدن پول به بانکها و کارخانه های اسلحه سازی آمریکا شده ایم؟

شاید آمریکاپرستان و آمریکاستیزان بخشی از حقیقت را درباره آمریکا بگویند اما هیچکدام نماینده ملت ایران نیستند. کافی است با مردم کوچه و بازار این دیار هم کلام شویم. آنها خوبیها و بدیهای آمریکا را بهتر از سیاستمدارانشان می شناسند. هنوز بوق و کرناهای تبلیغاتی آمریکاستیزان و آمریکاپرستان نتوانسته است مردم  را به افراط و تفریط درباره آمریکا و جهان بکشاند.