چرا عربستان سعودی از مذاکرات هسته‌ای ترامپ با ایران حمایت می‌کند؟
نیویورک‌تایمز
ده سال پیش، زمانی که باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، و دیگر رهبران جهانی با ایران برای محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش به توافق رسیدند، عربستان سعودی از این موضوع ناراضی بود.
مقام‌های سعودی آن توافق را «ضعیف» خواندند و گفتند این توافق تنها موجب جسورتر شدن رقیب منطقه‌ای‌شان، ایران، شده است. آنها از خروج ترامپ از توافق چند سال بعد با شور و شعف استقبال کردند.
اکنون اما، در حالی که دولت دوم ترامپ سرگرم مذاکره با ایران بر سر توافقی است که شاید شباهت زیادی به توافق قبلی داشته باشد، نگاه عربستان به این موضوع کاملاً متفاوت است.
وزارت خارجه عربستان اخیراً بیانیه‌ای صادر کرده و ابراز امیدواری کرده است که این مذاکرات که با میانجی‌گری عمان در جریان است، موجب «تقویت صلح در منطقه و جهان» شود.
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، حتی برادر خود، خالد بن سلمان، وزیر دفاع را به تهران فرستاد؛ جایی که با استقبال گرم مقامات ایرانی روبرو شد. خالد بن سلمان شخصاً نامه‌ای را به رهبر جمهوری اسلامی، آیت‌الله علی خامنه‌ای تحویل داد؛ کسی که بن‌سلمان زمانی او را با عبارت «از هیتلر هم بدتر» توصیف کرده بود.
چه چیزی تغییر کرده؟
روابط ایران و عربستان طی یک دهه گذشته گرم‌تر شده است. نکته مهم‌تر این است که عربستان سعودی اکنون در میانه‌ی برنامه‌ای برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود است؛ برنامه‌ای که هدفش تبدیل عربستان از یک کشور نفت‌محور به قطب تجارت، فناوری و گردشگری است. در چنین شرایطی، خطر پرواز پهپادها و موشک‌های ایرانی بر فراز آسمان عربستان به دلیل تنش‌های منطقه‌ای، تهدیدی جدی برای این نقشه‌هاست.
کریستین اسمیت دیوان، پژوهشگر ارشد در مؤسسه مطالعات کشورهای خلیج عربی در واشنگتن، می‌گوید:
«ذهنیت عربستان امروز متفاوت است. در زمان اوباما، کشورهای خلیج از نزدیکی ایران و آمریکا بیم داشتند که ممکن بود آنها را منزوی کند. ولی در دوران ترامپ، از تشدید تنش ایران و آمریکا می‌ترسند که ممکن است مستقیماً به ضررشان تمام شود.»
روز شنبه، ایران و آمریکا دومین دور از مذاکرات دیپلماتیک درباره فعالیت‌های هسته‌ای تهران را به پایان رساندند و برنامه‌ای برای ادامه مذاکرات با سرعت بالا تدوین کردند. ترامپ به‌جز تأکید بر اینکه ایران هرگز نباید به سلاح هسته‌ای دست یابد، درباره اهداف مذاکرات اظهارنظر روشنی نکرده است. اما مقام‌های ایرانی می‌گویند توافق در حال شکل‌گیری آنها را ملزم به برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای کشور نمی‌کند.
کشورهای عربی از جمله عربستان، مصر، اردن، قطر و بحرین از این مذاکرات استقبال کرده‌اند و دیپلماسی را به درگیری نظامی ترجیح می‌دهند.
وزیر خارجه عمان، بدر البوسعیدی، روز شنبه در ایکس نوشت:
«این مذاکرات در حال شتاب گرفتن هستند و اکنون حتی غیرممکن‌ها نیز ممکن شده‌اند.»
این مذاکرات در حالی جریان دارد که منطقه خاورمیانه دچار تنش‌های شدید است؛ از جمله حملات هوایی آمریکا به نیروهای حوثی مورد حمایت ایران در یمن و بمباران مرگبار غزه توسط اسرائیل.
ماه گذشته، ترامپ هشدار داد که اگر ایران به توافق هسته‌ای نرسد، آن را بمباران خواهد کرد.
مقام‌های آمریکایی می‌گویند اسرائیل قصد داشت از ماه آینده به تأسیسات هسته‌ای ایران حمله کند، اما در هفته‌های اخیر ترامپ آنها را از این کار منصرف کرده و ترجیح داده است با ایران بر سر محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش مذاکره شود.
فیراس مقصد، مدیر امور خاورمیانه و شمال آفریقا در شرکت تحلیل ریسک اوراسیا گروپ، می‌گوید:
«امروز بیش از همیشه، کشورهای عرب خلیج به دنبال حفظ وضعیت موجود و رسیدن به ثبات پایدار هستند؛ چیزی که لازمه‌ی تحقق چشم‌اندازهای بلندپروازانه اقتصادی‌شان است. آنها قویاً ترجیح می‌دهند که فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران و برنامه هسته‌ای‌اش از طریق دیپلماسی مهار شود.»
عربستان سعودی با رهبری سنی و ایران با اکثریت شیعه، سال‌ها در دو سوی متضاد بسیاری از درگیری‌های منطقه‌ای از جمله جنگ فرسایشی یمن بودند؛ جنگی که به یکی از بدترین بحران‌های انسانی جهان انجامید.
از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ هیچ‌گونه روابط دیپلماتیکی میان دو کشور وجود نداشت و دشمنی آشکار میان آنها حاکم بود.
محمد بن سلمان بارها تهدید کرده که اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، عربستان نیز همین مسیر را خواهد رفت.
(در حاشیه، دولت ترامپ مذاکراتی را برای توافقی آغاز کرده که به عربستان اجازه دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا و احتمالاً غنی‌سازی اورانیوم را بدهد.)
اما در سال ۲۰۲۳، ایران و عربستان با میانجی‌گری چین، آشتی رسمی خود را اعلام کردند. در آن زمان، بن سلمان تمرکز سیاست خارجی خود را به‌سوی آرام‌سازی تنش‌های منطقه‌ای تغییر داده بود.
عربستان سعودی، به عنوان متحد اصلی آمریکا، در هنگام اقدام ایران برای ضربه زدن به منافع آمریکا، هدف اول انتقام‌گیری است. نزدیکی جغرافیایی ایران به عربستان باعث شده حملات نیروهای نیابتی ایران به این کشور آسان باشد.
در سال ۲۰۱۹، یکی از تأسیسات کلیدی نفتی عربستان هدف حمله‌ای پیچیده و برنامه‌ریزی‌شده با حمایت ایران قرار گرفت. مقام‌های سعودی بارها گفته‌اند که آن حادثه به آنها نشان داد اتکای صرف به آمریکا محدودیت‌هایی دارد و همین امر آنها را به‌سوی گفت‌وگو با ایران سوق داد.
اسمیت دیوان می‌گوید:
«پاداشی که از مذاکره حاصل می‌شود امروز بهتر از ریسک وقوع یک جنگ منطقه‌ای به نظر می‌رسد.»
یک دهه پیش، رهبران کشورهای خلیج احساس می‌کردند در مذاکرات کنار گذاشته شده‌اند. اما این بار ایران دست به اقدامات دیپلماتیک منطقه‌ای زده است.
سانام وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در مؤسسه چتم هاوس، می‌گوید:
«نکته چشمگیر پس از دور اول مذاکرات این بود که وزیر خارجه ایران با همتایان منطقه‌ای، از جمله در بحرین، تماس گرفت. ایران این بار می‌خواهد حمایت منطقه‌ای داشته باشد و کشورهای خلیج نه تنها از مذاکرات حمایت می‌کنند، بلکه تلاش دارند از هرگونه تشدید تنشی که امنیت اقتصادی و ملی‌شان را تهدید کند، جلوگیری کنند.»
گزارش از لیلی نیکونظر در بروکسل.
ویویَن نریم، خبرنگار ارشد نیویورک تایمز در امور کشورهای شبه‌جزیره عرب، مستقر در ریاض.
https://www.nytimes.com/2025/04/20/world/middleeast/gulf-saudi-support-trump-iran-nuclear-deal.html
