توجه به فرصت حساس مذاکره با اروپا
داوود هرمیداس‌باوند
در این شرایط فرصت مناسبی به دست آمده تا ایران بتواند با اروپایی‌ها گفت‌وگوهای سازنده‌ای را ترتیب دهد. کمیسیون مشترک برجام که روز گذشته بدون حضور آمریکا برگزار شد، از جمله این فرصت‌هاست. اروپایی‌ها تمایل دارند در صورت تأمین دیدگاه‌هایشان، به برجام پایبند بمانند. آنان می‌توانند همان شیوه‌ای را دنبال کنند که در زمان کلینتون انجام دادند.
در دوران انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و پس از اعلام نتایج غیرمنتظره آن، تصور این بود که نامزد جمهوری‌خواهان یعنی دونالد ترامپ، با نوعی تندخویی فعالیت خود را آغاز خواهد کرد؛ چراکه به زعم او آمریکای اوباما، اعتبار خود را از دست داده و در توافق برجام رقابت را به ایران واگذار کرده است. نگارنده برخلاف ادعای افرادی که ترامپ را فردی انزواگرا می‌پنداشتند، در گفت‌وگوها و یادداشت‌های آن مقطع یادآور شدم او به احتمال زیاد رویکردی تهاجمی علیه یک یا دو هدف خاص در جهان اتخاذ می‌کند و در‌عین‌حال تمرکز بر مسائل داخلی آمریکا را نیز برای جلب نظر رأی‌دهندگان دنبال می‌کند. پیشنهاد کردم ایران تلاش کند به اتحادیه اروپا نزدیک شود. نگاه مثبت اروپاییان به برجام موقعیت ویژه‌ای را برای ایران به وجود آورده است؛ این نزدیکی موجب خواهد شد ترامپ نسبت به این تعهد ایستادگی نسبی بیشتری داشته باشد. به‌هر‌حال این رویکرد تا حدی دنبال شد و رئیس‌جمهور ایالات‌متحده نیز ناگزیر شد به دلیل همین نگاه اروپا، تا مدتی تعلیق تحریم‌های مرتبط با هسته‌ای را ادامه دهد اما ویژگی‌های شخصیتی ترامپ، سرانجام باعث اعلام خروج یک‌جانبه ایالات‌متحده از توافق هسته‌ای با ایران شد. بدون شک تاکتیک استفاده از ظرفیت اروپا می‌تواند شوک ناشی از عملکرد آمریکا را تا حدی کاهش دهد. پیشنهاد نگارنده از گذشته تا امروز ایجاد دفتر اتحادیه اروپا در ایران بوده است که می‌تواند منجر به بازشدن فضایی جدید در روابط شود؛ ایران امروز نخبگان و افرادی دارد که به دقت مسائل خارجی را از زاویه منافع ملی دنبال می‌کنند. نباید فقط با بدبینی نسبت به عملکرد اتحادیه اروپا نگریست و در‌عین‌حال باید به‌شدت از منحصرشدن رابطه به چین و روسیه پرهیز شود. رفتارهای اخیر روسیه نیز ثابت کرد ایران نباید همه تخم‌مرغ‌های خود را در یک سبد قرار دهد و ارتباطات خود را با دیگر بازیگران جهانی گسترش ندهد. ایران باید به اروپا هم نزدیک شود و فقط روسیه و چین را مورد توجه خود قرار ندهد. ایران امروز می‌تواند به توافقی به نام برجام تکیه کند. فراموش نکنیم اگر در دوره اوباما برجامی به دست نمی‌آمد، کماکان این مذاکرات با دولت جدید ادامه داشت. مواضعی که دولت ترامپ دارد نشان می‌دهد او و تیم همراهش به‌طور‌کلی نگاهی فراتر از برجام را دنبال می‌کنند؛ پس شکل‌گیری تفاهم و توافقی که تحت عنوان برجام است، هیچ‌گاه در این دوره امکان‌پذیر نمی‌شد. موضعی که آمریکا پس از ترامپ اتخاذ کرد، باعث ناامنی در منطقه شد. همچنین موضع‌گیری‌های ترامپ درباره حمایت از عربستان و پیوندزدن برنامه هسته‌ای ایران با برنامه موشکی دفاعی ایران، نگرانی‌ها درباره آینده خاورمیانه را دوچندان کرده است. در این شرایط فرصت مناسبی به دست آمده تا ایران بتواند با اروپایی‌ها گفت‌وگوهای سازنده‌ای را ترتیب دهد. کمیسیون مشترک برجام که روز گذشته بدون حضور آمریکا برگزار شد، از جمله این فرصت‌هاست. اروپایی‌ها تمایل دارند در صورت تأمین دیدگاه‌هایشان، به برجام پایبند بمانند. آنان می‌توانند همان شیوه‌ای را دنبال کنند که در زمان کلینتون انجام دادند.
زمانی که آمریکا قانون داماتو را تصویب کرد اروپایی‌ها اعلام کردند این تحریم‌های یک‌جانبه مضاعف برخلاف مقررات سازمان تجارت جهانی و مغایر با حقوق بین‌الملل است. اکنون نیز اگر اروپایی‌ها این خط مشی را در پیش بگیرند و در مقام مخالفت برآیند و حتی به سازمان تجارت جهانی شکایت کنند، فرایند خروج آمریکا آثار منفی آن‌چنانی نخواهد داشت؛ اما منوط است به اینکه اروپایی‌ها تا چه حد پایبند به توافق با ایران خواهند بود و می‌توانند شرکت‌های خود را از تحریم‌های امریکا مستثنا کنند. به همین دلیل ضروری است از هرگونه افراط و تفریط در مسئله برجام در داخل ایران پرهیز شود. باید فضایی ایجاد کرد که اروپا بتواند در قبال آمریکا و ترامپ موضع‌گیری جدی حقوقی خود را دنبال کند که هم به سود منافع اروپا و هم به نفع ایران است. ممکن است آنان بخواهند سه موضوع عدم دسترسی همیشگی ایران به فناوری هسته‌ای، ارتباط سیستم موشکی با بحث هسته‌ای و عدم دخالت در کشورهای همسایه به‌ویژه یمن را مطرح کنند؛ در‌حالی‌که این مسائل هم منوط به حل مسئله سوریه است. اروپا باید بتواند روی ظرفیت‌های ثبات‌بخش ایران در خاورمیانه حساب کند.